Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc, là người đứng đầu Đảng và Nhà nước ta, ở đỉnh cao của quyền lực nhưng trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên có phong cách làm việc tập thể và dân chủ; từ thực hành dân chủ cho nhân dân, đến thực hành dân chủ trong Đảng, trong cơ quan, tổ chức. Hồ Chí Minh là tấm gương sáng ngời về phong cách làm việc dân chủ, tôn trọng tập thể cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta nguyện phấn đấu suốt đời học tập và noi theo. Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách làm việc dân chủ Hồ Chí Minh không chỉ mang tính lý luận mà còn có giá trị thực tiễn sâu sắc đối với cán bộ, đảng viên đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn hiện nay.
1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về phong cách dân chủ
Phong cách dân chủ được Chủ tịch Hồ Chí Minh thể hiện nhất quán trong tư tưởng đạo đức vì dân, vì nước và thực hành trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình. Người cho rằng, phong cách dân chủ hay “cách làm việc dân chủ” là phong cách hàng đầu mà người cán bộ cần phải có; yêu cầu mỗi cán bộ, đảng viên phải đặt mình trong tập thể, lắng nghe ý kiến của tập thể, phát huy sức mạnh của tập thể, nhận trách nhiệm cá nhân và hoàn thành tốt nhiệm vụ được tập thể giao phó và tuyệt đối tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách.
Trước hết, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh mọi cán bộ, đảng viên phải gắn bó với tập thể, tôn trọng tập thể, đặt mình trong tập thể, lắng nghe ý kiến của tập thể.
Cán bộ, đảng viên phải biết phải hòa mình với quần chúng thành một khối, tin quần chúng, hiểu quần chúng, lắng nghe ý kiến của quần chúng; động viên, khuyến khích phải làm cho cấp dưới không sợ nói sự thật và cấp trên không sợ nghe sự thật. Muốn vậy người lãnh đạo phải có phương pháp lãnh đạo tốt, có phong cách gần gũi quần chúng, đi sát cơ sở; phải tạo ra được không khí dân chủ thực sự trong nội bộ bằng cách thành tâm lắng nghe và khơi gợi cho cán bộ, đảng viên, quần chúng, cấp dưới nói hết quan điểm, ý kiến của mình. Được như vậy thì cấp dưới và quần chúng mới hăng hái đề ra sáng kiến. Những sáng kiến đó được coi trọng, được khen ngợi thì những người đó càng thêm hăng hái sáng tạo và làm việc. Phong cách dân chủ của người cán bộ không chỉ khơi nguồn sáng tạo, phát huy tinh thần cống hiến của cấp dưới và quần chúng nhân dân mà còn làm cho tổ chức cơ quan, đoàn thể thêm gắn bó.
Phong cách dân chủ yêu cầu người cán bộ, đảng viên phải sâu sát quần chúng, chú ý tìm hiểu tâm tư nguyện vọng của quần chúng, quan tâm đến mọi mặt đời sống nhân dân; tin yêu và tôn trọng con người, chú ý lắng nghe ý kiến và giải quyết những kiến nghị chính đáng của quần chúng, sẵn sàng tiếp thu phê bình của quần chúng và sửa chữa khuyết điểm của mình.
Thứ hai, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh phải mở rộng dân chủ để phát huy sức mạnh của tập thể.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, "Thực hành dân chủ là cái chìa khóa vạn năng có thể giải quyết mọi khó khăn"; "Có dân chủ mới làm cho cán bộ và quần chúng đề ra sáng kiến"; có dân chủ, bàn bạc tập thể mới cùng thông suốt, nhất trí, mới cùng quyết tâm thực hiện, tránh được”trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”. Sở dĩ xẩy ra tình trạng như vậy là vì người đứng đầu ở nơi đó còn chuyên quyền, độc đoán áp đặt chủ quan, trong hội nghị thì mọi người miễn cưỡng đồng tình, sau hội nghị không quyết tâm thực hiện. Vì vậy Người yêu cầu: "Phải thật sự mở rộng dân chủ để tất cả đảng viên bày tỏ hết ý kiến của mình".
Bản thân Người luôn là tấm gương mẫu mực về thực hành dân chủ. Trong công tác lãnh đạo Đảng và Nhà nước, Người luôn có ý thức sử dụng sức mạnh tổng hợp của nhiều cơ quan, nhiều tổ chức, sức mạnh tập thể và sức mạnh tổng hợp của quần chúng, nhân dân. Từ việc lớn đến việc nhỏ Người đều đưa ra thảo luận trong tập thể, tham khảo ý kiến những người xung quanh, huy động sự tham gia của đội ngũ trí thức, chuyên gia trong bộ máy của Đảng và Nhà nước.
Thứ ba, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh phải nhận trách nhiệm cá nhân, hoàn thành tốt nhiệm vụ được tập thể giao phó và tuyệt đối tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách.
Dân chủ mà Chủ tịch Hồ Chí Minh nói đến là dân chủ có định hướng, dân chủ phải đi đến sự tập trung, chứ không phải dân chủ quá trớn, dân chủ vô tổ chức. Người giải thích: “Tập thể lãnh đạo là dân chủ. Cá nhân phụ trách, tức là tập trung. Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, tức là dân chủ tập trung”. Người có tác phong dân chủ là người thực hành tốt nguyên tắc “tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách” để phát huy trí tuệ và kinh nghiệm của nhiều người. Cán bộ không bao giờ được “độc tôn chân lý”, phải thành thực lắng nghe ý kiến phê bình của cấp dưới và nghiêm túc sửa mình với tinh thần cầu thị.
Người cán bộ, đảng viên cương vị lãnh đạo càng cao, thì càng đòi hỏi phải có tác phong tập thể - dân chủ thật sự, chứ không phải hình thức. Mọi thói hình thức chủ nghĩa, sớm muộn sẽ làm xói mòn, làm suy yếu, thậm chí phá vỡ tập thể và triệt tiêu dân chủ. Khi được giao cho việc gì, bất kỳ to hay nhỏ, khó hay dễ, cũng phải đưa cả tinh thần, lực lượng ra làm cho đến nơi đến chốn, vượt qua mọi khó khăn, gian khổ làm cho thành công. Trong thực hiện nhiệm vụ được giao phải có sự quyết đoán, dám nghĩ dám làm, dám chịu trách nhiệm cá nhân, chủ động sáng tạo để có kết quả cao nhất, phải làm tròn trách nhiệm của mình một cách tự giác, theo lương tâm, lương tri; làm việc theo nhu cầu nội tâm cá nhân.
Nguồn: tạp chí tuyên giáo
2. Những biểu hiện cần phải lên án, đấu tranh loại bỏ
Thấm nhuần tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, hiện nay nhiều cán bộ, đảng viên đã phấn đấu, rèn luyện thực hành phong cách dân chủ được quần chúng tin yêu. Tuy nhiên vẫn còn những cán bộ, đảng viên có những biểu hiện đối lập với phong cách làm việc dân chủ, tôn trọng tập thể của Bác cần phải lên án và đấu tranh loại bỏ như:
“Nhiều cán bộ, đảng viên, trong đó có người đứng đầu chưa thể hiện tính tiên phong, gương mẫu; còn biểu hiện quan liêu, cửa quyền, chưa thực sự sâu sát thực tế, cơ sở”; “Duy ý chí, áp đặt, bảo thủ, chỉ làm theo ý mình; không chịu học tập, lắng nghe, tiếp thu ý kiến hợp lý của người khác” (Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII). Vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, gây mất đoàn kết nội bộ. Đoàn kết xuôi chiều, dân chủ hình thức. Làm việc theo kiểu áp đặt mệnh lệnh hành chính, độc đoán chuyên quyền, chủ quan duy ý chí, dân chủ hình thức hoặc dân chủ cực đoan, tùy tiện, tự do vô chính phủ, thậm chí mất dân chủ, không tôn trọng tập thể trong công tác của cán bộ, nhất là những người có chức, có quyền cao. Nói một đằng, làm một nẻo: “Miệng thì nói dân chủ, nhưng làm việc thì họ theo lối “quan” chủ”. Cầu danh, trục lợi, hoặc chuyên quyền, độc đoán, đứng trên tập thể, đứng trên pháp luật. Cá nhân chủ nghĩa, sống ích kỷ, thực dụng, cơ hội, vụ lợi; chỉ lo thu vén cá nhân, không quan tâm đến lợi ích tập thể; tự cho mình được hưởng những“đặc quyền, đặc lợi”. Không thích nghe những ý kiến đóng góp của người khác, nhất là những ý kiến trái với ý kiến của mình. Độc đoán, gia trưởng, thiếu dân chủ trong chỉ đạo, điều hành. Mắc bệnh "thành tích", háo danh, phô trương, che giấu khuyết điểm, thổi phồng thành tích, "đánh bóng" tên tuổi. Thích được đề cao, ca ngợi. Quan liêu, xa rời quần chúng, không sâu sát cơ sở. Sử dụng quyền lực được giao để phục vụ lợi ích cá nhân. Để người thân, người quen lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình để trục lợi.
Những biểu hiện nêu trên và mọi biểu hiện dân chủ hình thức, dân chủ quá trớn, lợi dụng dân chủ làm những việc có hại cho dân, cho nước cần phải bị lên án và kiên quyết đấu tranh loại bỏ.
3. Giải pháp đẩy mạnh học tập và làm theo phong cách làm việc dân chủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh
Một là, tăng cường tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên thấm nhuần tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách làm việc của Bác.
Làm cho cán bộ, đảng viên nhận thức được đầy đủ tư tưởng, quan điểm và phong cách làm việc dân chủ của Bác, từ đó mỗi cán bộ, đảng viên tích cực, tự giác vận dụng vào thực tiễn, biết tự đặt mình trong tập thể, lắng nghe ý kiến của tập thể, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, nói đi đôi với làm, phấn đấu hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, tuyệt đối tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách.
Hai là, thực hiện nghiêm tự phê bình và phê bình
Tuyệt đối tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. Đặc biệt là thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, bảo đảm tính lãnh đạo, tính giáo dục và tính chiến đấu trong sinh hoạt Đảng. Thường xuyên thực hiện nghiêm tự phê bình và phê bình theo đúng tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI và Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII nhằm rèn luyện, giáo dục đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên. Đặc biệt mỗi cán bộ, đảng viên cần thường xuyên đối chiếu với 27 dấu hiệu, biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ để tự phê bình, phê bình, phòng ngừa, rèn luyện và phấn đấu không vi phạm 82 biểu hiện cụ thể.
Ba là, tăng cường kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm minh.
Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện quy định về thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ; kiểm tra, giám sát việc thực hiện cam kết của cán bộ, đảng viên…. Tuyên truyền những nhân tố tích cực, điển hình tiên tiến, gương người tốt, việc tốt. Khen thưởng kịp thời những tập thể, cá nhân có thành tích; xử lý nghiêm những tập thể, cá nhân vi phạm. Đồng thời các cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra, thanh tra, xử lý nghiêm những hành vi vi phạm pháp luật, kiên quyết loại bỏ ra khỏi Đảng, khỏi cơ quan nhà nước những cán bộ, đảng viên thoái hóa, biên chất, lợi dụng dân chủ để "kết bè, kéo cánh", làm rối loạn kỷ cương, để cầu danh, trục lợi, hoặc chuyên quyền, độc đoán, đứng trên tập thể, đứng trên pháp luật, làm cho quần chúng, nhân dân bất bình.
Tóm lại, trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn là tấm gương sáng về phong cách làm việc thật sự dân chủ, tôn trọng tập thể, không phân biệt chức vụ cao thấp. Thực hiện dân chủ, tôn trọng tập thể là vấn đề có tính nguyên tắc xuất phát từ nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Đảng ta. Vì vậy mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu phải thực sự tuân thủ nguyên tắc tập trung dân chủ và thực hiện phong cách làm việc dân chủ, đó cũng chính là học tập, làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh./.
Ths. Phạm Mạnh Cường